مرکز تکثیر پردیسان ، تصویر از همشهری آنلاین
در حیات وحش یکی از مهمترین چالش ها مدیریت گونه هایی است که قابلیت زندگی در طبیعت آنها کاهش یافته است . به طور کلی اگر جمعیت گونه ای در طبیعت بسیار کاهش یافته باشد ، یا این که جمعیت گونه ها در داخل مناطق حفاظت شده نباشد ، حفاظت از گونه در محل ممکن است دیگر کارایی نداشته باشد ، تنها راه نجات چنین گونه هایی از انقراض ، نگهداری و تکثیر آنها در اسارت تحت نظارت انسان است¹.
یوزپلنگ در منطقه کوه بافق ، 1392 ، تصویر از انجمن یوزپلنگ ایرانی و محیط زیست یزد ، بازنشر در iew.ir
یوزپلنگ آسیایی روزهای سختی را در ایران میگذراند . یوزها به نوبت در حال واگذاری قلمروهاشان در فلات مرکزی ایرانند. در زیستگاههای جنوبی مدتهاست که یوز ماده ای گزارش نشده است و در زیستگاههای شمالی ، تنها در توران یوز ماده وجود دارد و البته طبق گزارش جدیدی در چاه شیرین سمنان یوز به ثبت رسیده است که هنوز جنسیت آنها اعلام نشده است.
اما در گذشته در برخی از مناطق شاخص بارها گزارش شده بود که دوربین های تله ای در منطقه ای هم از یوزپلنگ و هم از پلنگ ، دقیقا در یک نقطه تصویر گرفته اند . دو تا از شاخص ترین این زیستگاهها ، پارک ملی کویر و منطقه حفاظت شده کوه بافق بوده اند .
یکی از مشهورترین و زیباترین تصاویر پلنگ در ایران ، پارک ملی تندوره ، سید بابک موسوی ، باز نشر شده در iew.ir
در مطلب قبلی قسمت اول را مطالعه کردید ، حال قسمت دوم آیا پلنگ گونه مناسبی برای پرچمدار شدن است ؟ اما انتخاب یک گونه پرچمدار چه ویژگی باید داشته باشد ؟
منصوره ملکیان و محمود رضا همامی در کتاب مبانی زیست شناسی حفاظت برای انتخاب گونه پرچمدار 10 شرط میشمارند ، این 10 شرط را با پلنگ تطبیق میدهیم :
یکی از زیباترین تصاویر یوزپلنگ آسیایی در ایران ، 1391 ، نایبندان طبس ، دوربین تله ای ، انجمن یوز پلنگ ایرانی
در زیست شناسی حفاظت (Conservation biology) ، مبحثی تحت عنوان گونه پرچمدار (Flagship species) وجود دارد ، گونه پرچمدار ، گونه ای است که بر مبنای آسیب پذیر بودن ، جذابیت یا شاخص بودن برای جلب حمایت مردم انتخاب می شود.
گونه پرچمدار معمولا شامل گونه های کاریز ماتیک بزرگ هستند که محبویت زیادی در میان مردم دارند.
تصویر از محمد بهشتی زواره
در دی ماه سال جاری فرصتی بدست آمد تا از منطقه حفاظت شده کالمند بهادران بازدید کنم ، منطقه حفاظت شده کالمند بهادران به فاصله اندکی از شهر یزد در حوزه شهرستان مهریز استان یزد قرار گرفته است .
منطقه کالمند بهادران با وسعت 229000 هکتار در 40 کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد قرار گرفته است . منطقه بارندگی در حدود 67 میلیمتر در سال را دارد و در حال حاضر مانند بسیاری از مناطق کویری ایران خشکسالی سختی را سپری می کند .
یوزپلنگی که با نام یارقلی شناخته میشد در جاده جاجرم در آبان ماه 1397 تلف شد ، تصویر از خبرگزاری مهر
یوزپلنگ آسیایی در ایران تلفات گسترده ای در تصادفات جاده ای داشته است ، تصادفات جاده ای عمدتا در سالهای اخیر در استان سمنان باعث از بین رفتن تعدادی یوز در جاده آسیایی مشهد – تهران شده بود ، کمپین هایی نیز به دلیل نقش این جاده در نابودی جمعیت پویای یوز پلنگ آسیایی در منطقه شمال شرقی ایران تشکیل شد تا با فنس کشی از این تلفات بکاهد .
پلنگ در منطقه حفاظت شده بافق استان یزد ، تصویر از محمد صادق فرهادی نیا ( اینجا )
با توجه به وضعیت پیش آمده برای یوزپلنگ آسیایی ، انقراض محلی در بسیاری از نقاط ایران و عدم دسترسی جمعیت های مختلف یوز به یکدیگر ، موجب شده است اکنون فقط یوز های نر در نیمه جنوبی کشور وجود داشته باشد ، و مشکلات اساسی در به هم رسیدن جمعیت یوز میاندشت به توران وجود دارد .
این مسئله باعث شده است جمعیت یوز کشور به صورت جزیره های جدا افتاده بدون دسترسی به یکدیگر در بیاید . هر یک از این جمعیت ها به شدت از مشکلات درون آمیزی و کاهش جمعیت رنج می برد .
یوز آسیایی در لبه انقراض است ، اما حالا سوال اینجاست که وضعیت پلنگ در ایران چقدر با این شرایط فاصله دارد ؟ آیا زیستگاههای پلنگ جزیره ای است ؟ آیا پلنگ ها نیازی به اقدام برای جلوگیری از درون آمیزی دارند ؟
تصویر تنها یوز پارک ملی کویر در سالهای اخیر ، تصویر از موسسه تصویر حیات وحش
پارک ملی کویر بین زیستگاههای یوزپلنگ همیشه یک مورد جذاب بوده است ، سالها به عنوان یکی از اصلی ترین زیستگاههای یوزپلنگ در ایران شناخته میشد و در سیر کاهش جمعیت یوزپلنگ آسیایی جز اولین مناطقی بود که جمعیت یوز پلنگ اش به شدت کاهش و نهایتا دچار انقراض منطقه ای شد .
نژینسکی اولین پلنگ اموری که در سال 2002 از آن در آغاز دوربین گذاری ها تصویر برداری شد، تصویر از wwf russia ( اینجا )
پلنگ آمور دیگر کمیاب ترین گربه بزرگ جهان نیست ، این رتبه را به یوزپلنگ آسیایی واگذار کرده و اکنون در رتبه دوم جهان با جمعیتی حدود 103 قلاده ایستاده است .
با توجه به این که فعالیت های حفاظتی برای نجات یوز آسیایی و پلنگ آمور تقریبا همزمان شروع شدند و هر دو گونه هم تقریبا جمعیت یکسانی داشتند ، بررسی علل موفقیت حفاظت از پلنگ آمور می تواند بسیار راهگشا باشد .
تصویر یک یوز در سال 1389 که محمد بهشتی زواره ( نگارنده ) آن را در پارک ملی توران ثبت کرده است .
قسمت اول این مطلب در پست قبلی منتشر شده است . ( اینجا )
در مورد جمعیت یوزپلنگ آسیایی باید توجه کرد علاوه بر مسئله تنوع ژنتیکی پایین همین جمعیت اندک نیز برای تولید مثل به هم دسترسی ندارند . یعنی جمعیت یوزهای جنوبی به شمالی دسترسی ندارد و این خود باعث تشدید درون گشنی و پایین آمدن تنوع ژنتیکی میشود که برای گونه ای مانند یوز پلنگ که خود دارای تنوع ژنتیکی پایین است بسیار تاثیرگذار خواهد بود .