یوزپلنگ در منطقه کوه بافق ، 1392 ، تصویر از انجمن یوزپلنگ ایرانی و محیط زیست یزد ، بازنشر در iew.ir
یوزپلنگ آسیایی روزهای سختی را در ایران میگذراند . یوزها به نوبت در حال واگذاری قلمروهاشان در فلات مرکزی ایرانند. در زیستگاههای جنوبی مدتهاست که یوز ماده ای گزارش نشده است و در زیستگاههای شمالی ، تنها در توران یوز ماده وجود دارد و البته طبق گزارش جدیدی در چاه شیرین سمنان یوز به ثبت رسیده است که هنوز جنسیت آنها اعلام نشده است.
اما در گذشته در برخی از مناطق شاخص بارها گزارش شده بود که دوربین های تله ای در منطقه ای هم از یوزپلنگ و هم از پلنگ ، دقیقا در یک نقطه تصویر گرفته اند . دو تا از شاخص ترین این زیستگاهها ، پارک ملی کویر و منطقه حفاظت شده کوه بافق بوده اند .
مقاله جالبی در این مورد نوشته شده است که همپوشانی زیستگاه در کوه بافق را بررسی کرده است ¹. یادمان باشد تنها قلاده گذاری ماهواره ای بر روی یوزپلنگ آسیایی را پروژه یوز در منطقه بافق انجام داد که نتیجه خارج از تصوری هم داشت ، یوزپلنگی که قلاده داشت در اثر درگیری با پلنگ ، احتمالا بر روی لاشه کشته شد . مسئله ای که نشان میداد رابطه دو گوشتخوار پیچیده و بسیار فراتر از حدسهای جاری بوده است .
گوشتخواران زیادی در دنیا در قلمرو یکدیگر زندگی میکنند ، مطالعاتی هم در این زمینه صورت گرفته است . از جمله مطالعه پیرامون همزیستی و رقابت گوشتخواران در آفریقا ، مابین شیر ، پلنگ ، یوز پلنگ ، کفتار و سگ وحشی ²، مطالعه در قاره آمریکا روی جگوار ، پوما ، اوسلوت و سیاهگوش ³، مطالعه در شبه قاره هند روی ببر و پلنگ ⁴.
در ایران در گذشته پلنگ و یوز در بسیاری از زیستگاهها با یکدیگر همپوشانی داشته اند . همچنین احتمالا ببر و پلنگ هم در بسیاری از زیستگاهها با هم همپوشانی داشته اند . برخی کارشناسان یکی از علت های انقراض ببر را این میدانند که در نتیجه بریده شدن و زیر کشت رفتن جنگلهای جلگه ای که زیستگاه اصلی برای ببر محسوب می شده اند ، ببر به جنگلهای کوهپایه ای و کوهستانی رانده شده و مجبور به رقابت با پلنگ شده است ، رقابتی که چندان در آن موفق نبوده است .
در بسیاری از مناطق شاخص زیست پلنگ ، گزارش مستند زیست یوز داریم . کلاه قاضی در اصفهان ، خبر در کرمان ، پارک ملی کویر در سمنان ، عباس آباد نایین ، کالمند بهادران مهریز یزد تنها قسمتی از مناطقی هستند که ما گزارش های آن را در دست داریم . البته در تمام مناطق اخیر یوز دچار انقراض محلی شده است .
در دهه 80 اما یکی از شاخص ترین مناطق همان منطقه کوه بافق بود که هر دو گونه پلنگ و یوز حضور پررنگی در آن داشتند.
نویسندگان مقاله - تعیین همپوشانی زیستگاهه یوزپلنگ آسیایی و پلنگ ایرانی در منطقه حفاظت شده کوه بافق - به چند روش برای بررسی این همپوشانی مراجعه کرده اند.
تصویر پلنگ در بافق ، همان محل تصویر بالا (تصویر یوز ) و در همان بازه زمانی ، 1392 ، تصویر از انجمن یوزپلنگ ایرانی و محیط زیست یزد ، باز نشر در iew.ir
مطالعه در طی سالهای 91 و 92 انجام شده است و طی آن با استفاده از سرگین ، لاشه شکار ، ردپا ، تصاویر دوربین تله ای و همچنین نقاط ثبت شده توسط GPS های قلاده های ماهواره ای که بوسیله پروژه یوزپلنگ آسیایی ، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان ملل متحد بدست آمده بود ، نقاط حضور گونه جمع آوری شد .
جمعا طی این مطالعه 92 نقطه حضور یوزپلنگ و 118 نقطه حضور پلنگ جمع آوری گردید . منطقه به 8 بخش تقسیم شده است : دشت باز ، کوهپایه ، دامنه کوه ، تپه ماهور ، هزار دره ، کوهستان ، کوهستان مرتفع ، دره و خشکه رود . منطقه بافق کلا 88 هزار هکتار وسعت دارد .
یوزپلنگ در این پژوهش بیشترین حضور را به ترتیب به زیستگاه دره (53%) ، هزار دره (18%) ، دامنه کوه (17%) ، کوهپایه ( 7%) ، کوهستان ( 2 درصد ) و تپه ماهور 1 درصد است . نکته بسیار جالب این است که بیشترین مساحت منطقه بافق بین زیستگاههای 8 گانه پاراگراف قبلی ، مربوط به دشت باز است که هیچ نقطه حضوری از یوزپلنگ در آن بدست نیامده است. بیشترین نقطه حضور یوز در بافق در مرکز منطقه که مهمترین دره ها وجود دارند گزارش شده است.
پلنگ در این پژوهش بیشترین حضور را به ترتیب در کوهستان (46%) ، دامنه کوه (18%) و هزار دره (10 %) دارد .
یوزپلنگ در آریز در حاشیه منطقه کوه بافق ، 2012 ، تصویر از انجمن یوزپلنگ ایرانی
نویسندگان مقاله برای بررسی همپوشانی زیستگاه از شاخص پیانکا(Pianka) استفاده کرده اند ، در این پژوهش همپوشانی زیستگاه 358/0 محاسبه شده است ¹(شاخص پیانکا بین صفر و یک است ) . پلنگ و یوزپلنگ تیپ های زیستگاهی بینابینی (اکوتون ) و با تنوع پستی – بلندی (هزار دره ، دامنه ) را انتخاب میکنند .
رژیم غذایی پلنگ در منطقه کوه بافق به ترتیب شامل کل وبز و قوچ میش است ⁵ و رژیم غذایی یوزپلنگ شامل کل وبز ، قوچ و میش و جبیر تشکیل شده است که قوچ و میش و جبیر ارجحیت غذایی بالاتری دارند ⁵ .
منابع :
1- تعیین همپوشانی زیستگاهی یوزپلنگ آسیایی و پلنگ ایرانی در منطقه حفاظت شده کوه بافق ، نوشته علی رضایی خوزانی ، محمد کابلی ، سهراب اشرفی ، حسن اکبری
2- Prey preferences of the leopard (panthera pardus )
Jurnal of zoology (2006) Hayward M W , Henschel .P , Obruen .j , Hfmeyr . M , Blame , G ,& Kerlay G I H
این مقاله جز منابع مقاله شماره 1 است .
3- Jaguars, pumas, their prey base, and cattle ranching: ecological interpretations of a management problem
J Polisar, I Maxit, D Scognamillo, L Farrell… - Biological …, 2003
و
Coexistence of jaguar (Panthera onca) and puma (Puma concolor) in a mosaic landscape in the Venezuelan llanos
D Scognamillo, IE Maxit, M Sunquist, J Polisar - Journal of Zoology, 2003
این مقاله در فهرست منابع مقاله شماره 1 نبود ، اما من آنرا از روی اشاره در متن مقاله جستجو کردم و به این دو مقاله رسیدم .
4- Food habits and prey selection of tiger and leopard in Mudumalai Tiger Reserve, Tamil Nadu, India
T Ramesh, V Snehalatha, K Sankar… - Journal of Scientific …, 2009
این مقاله در منابع مقاله شماره 1 آمده است .
5- رضایی خوزانی ، ع .1392 . بررسی جدایی آشیان شناختی غذایی یوزپلنگ آسیایی در منطقه حفاظت شده بافق . پایان نامه کارشناسی ارشد.
این منبع در منابع مقاله شماره 1 آمده است .