یکی از مشهورترین و زیباترین تصاویر پلنگ در ایران ، پارک ملی تندوره ، سید بابک موسوی ، باز نشر شده در iew.ir
در مطلب قبلی قسمت اول را مطالعه کردید ، حال قسمت دوم آیا پلنگ گونه مناسبی برای پرچمدار شدن است ؟ اما انتخاب یک گونه پرچمدار چه ویژگی باید داشته باشد ؟
منصوره ملکیان و محمود رضا همامی در کتاب مبانی زیست شناسی حفاظت برای انتخاب گونه پرچمدار 10 شرط میشمارند ، این 10 شرط را با پلنگ تطبیق میدهیم :
1- پراکندگی جغرافیایی ، پلنگ از 30 استان کشور در 29 استان (به غیر از استان همدان) پراکندگی دارد. به نظر میرسد حتی در استان همدان هم با توجه به کوهستانی بودن اقلیم و زیستگاههای خوب کل و بز با جست و جوی جدی تر میتوان حضور پلنگ را اثبات کرد و این به معنای آن است که در 100 درصد استانهای کشور پلنگ زیست می کند. ( برای مثال بر خلاف یوزپلنگ ، نواحی مرطوب شمالی را هم پوشش میدهد)
2- وضعیت حفاظتی ، گرچه پلنگ گونه حمایت شده ای است ضمنا گونه نادری نیست که برخورد با آن به ندرت اتفاق بیفتد و در زیستگاههای آن معمولا مشاهده میشود و تصاویر زیادی از آن تهیه میشود ( در مقایسه مثلا تعداد تصاویر بدست آمده یا مشاهده مستقیم یوزپلنگ حتی در دهه گذشته بسیار اندک بود)
تصوصری زیبا از پلنگ ایرانی ، پارک ملی گلستان ، محمود شکیبا ، منتشر شده در سرزمین من
3- نقش بوم شناختی : گونه پرچمدار اگر نقش مهم و حساسی در اکوسیستم داشته باشد ، تاثیر بیشتری دارد و اهمیت آنها را راحتتر میتوان برای جوامع محلی نشان داد ، در مورد پلنگ ، به علت این که پلنگ یک گونه چتر محسوب میشود ، یعنی در حقیقت با حفاظت از پلنگ ؛ طعمه های آن ، پوشش گیاهی منطقه ، منابع آبی ، یکپارچگی و مانند آن هم حفظ میشود ، پس با این لحاظ هم پلنگ انتخاب مناسبی است.
4- تشخیص : گونه پرچمدار باید توسط مخاطبین قابل شناسایی باشد و با گونه های دیگر اشتباه گرفته نشود . پلنگ با دو گونه ممکن است اشتباه شود یکی وشق (لینکس) و دیگری یوز. هر دو این گونه ها بسیار نادرند و وشق چنان خجالتی است که گزارشات نادری از آن در ایران وجود دارد. گرچه تبلیغات شدید در مورد یوزپلنگ آسیایی ممکن است برخی را به اشتباه بیندازد ، ولی در جوامع محلی اصولا پلنگ جزء شناخته شده ترین گونه هاست و نگرانی از این بابت نباید داشت.
5- استفاده کنونی : گونه پرچمدار بهتر است توسط سازمان یا نهادی به عنوان نماد استفاده نشود و در صورتی که استفاده میشود ، تضادی میان پیام این سازمانها وجود نداشته باشد ، در حال حاضر هیچ نهادی در ایران از پلنگ به عنوان نماد خاصی استفاده نمی کند و بنابر این ، این معیار هم برای انتخاب پلنگ محیاست.
تصویر پلنگ (بردیا) که توسط محمد صادق فرهادی نیا در موسسه آینده ای برای پلنگ ها قلاده گذاری شد در فصل جفت گیری در پارک ملی تندوره ، تصویر از علی سیف الدین ، 1393 ، بازنشر در iew.ir .
6- کاریزما : گونه های پرچمدار عمدتا (و دقیقا نه همیشه) پرندگان و پستانداران بزرگ جثه کاریزماتیک هستند . خوب در این مورد پلنگ یکی از سربلند ترین گونه هاست . پلنگ یکی از کاریزماتیک ترین گونه های حیات وحش است.
7- اهمیت فرهنگی :در انتخاب گونه پرچمدار ، باید تمام اشکال ارتباطات فرهنگی یک گونه را در نظر گرفت ( مثل ارائه کاهای هنری و صنایع دستی مربوط به گونه پرچم دار) ، در این مورد به جز شیر ایرانی ، بقیه گونه ها رد پای پررنگی به جز در ادبیات ندارند. اما تجربه یوزپلنگ آسیایی نشان داد میتوان به این مسئله امید داشت. آخرین باری که از روستای قلعه بالا در توران بازدید کردم ، رومیزی های گلدوزی شده با تصویر یوزپلنگ آسیایی در روستا به عنوان صنایع دستی ارائه میشد و میتوان انتظار داشت به راحتی نه فقط در مورد صنایع دستی در مورد بسیاری از فاکتورهای فرهنگی پلنگ را هم وارد معادله کرد.
8- وابستگی های مثبت : گونه هایی که برای جوامع محلی ارتباط یا جنبه مثبی داشته باشند ، احتمالا گونه پرچمدار موثر تری هستند. در این مورد نقش اکولوژیکی پلنگ به عنوان یک گونه چتر و در راس هرم میتواند به کمک بیاید ، البته نباید خسارتهای گاه و بیگاه پلنگ را به دام مردم محلی فراموش کرد. میتوان بوسیله ترغیب بیمه ها برای کاستن از تداخل منافع مردم محلی و پلنگ کمک گرفت. اما احتمالا افزایش بازدید مردم از جوامع محلی و تاسیس بومگردی ها میتواند یک از راههای ایجاد وابستگی مثبت پلنگ و مردم محلی باشد.
پوستر اینفوگرافیگ پلنگ که توسط انجمن یوزپلنگ ایرانی تهیه شده است ، با هدف توزیع در جوامع محلی ، برای دیدن با سیاز بزرگتر به سایت انجمن یوزپلنگ ایرانی مراجعه کنید.
9-دانش سنتی بومی : دانش محلی از یک گونه میتواند فرصتی برای بالا بردن سطح آگاهی های جامعه باشد. پلنگ مانند یوزپلنگ گونه منزوی و دور افتاده ای نیست . به هر روستایی در حاشیه زیستگاههای پلنگ که مراجعه کنید داستانهای زیادی از پلنگ خواهید شنید . البته به علت شب شکار بودن و مخفی کاری گربه سانان ممکن است این اطلاعات در همه زیستگاههای پلنگ در یک سطح نباشد.
10- نامهای متداول : نام گونه پرچمدار در مفاهیم و تفاسیر محلی نباید معنی منفی داشته باشد ، که پلنگ در هیچ یک از گویش های ایران معنی منفی ای ندارد.
در کل با توجه به پراکنش وسیع و وضعیت فعلی پلنگ در ایران ، بهترین گزینه برای انتخاب یک گونه پرچمدار که بتواند پرچمدار تنوع زیسیت ایران باشد و موجب نجات بسیاری از گونه ها شود.
منابع :
مبانی زیست شناسی حفاظت ، نوشته دکتر منصوره ملکیان و دکتر محمود رضا همامی ، نشر جهاد دانشگاهی مشهد ، 1391 (1)
صفحه شخصی دکتر محمد صادق فرهادی نیا در اینستاگرام . (2)