یکی از زیباترین تصاویر یوزپلنگ آسیایی در ایران ، 1391 ، نایبندان طبس ، دوربین تله ای ، انجمن یوز پلنگ ایرانی

در زیست شناسی حفاظت (Conservation biology) ، مبحثی تحت عنوان گونه پرچمدار  (Flagship species) وجود دارد ، گونه پرچمدار ، گونه ای است که بر مبنای آسیب پذیر بودن ، جذابیت یا شاخص بودن برای جلب حمایت مردم انتخاب می شود.

گونه پرچمدار معمولا شامل گونه های کاریز ماتیک بزرگ هستند  که محبویت زیادی در میان مردم دارند.

انتخاب گونه پرچمدار مزایای بسیاری دارد ، از جمله میتواند باعث افزایش آگاهی عمومی و جذب کمک های مالی برای پروژه های حفاظتی شود. مفهوم گونه پرچمدار ، بر جلب و افزایش توجه عمومی به تعدادی از گونه های کلیدی پایه ریزی شده است و از طریق بالا بردن سطح درک و آگاهی های عمومی باعث جلب حمایت های مردمی در حفاظت از اکوسیستم خواهد شد.

از گونه های پرچمدار در سطح دنیا ، شیر آسیایی ، فیل آفریقایی و پاندا هستند.

در حقیقت حفاظت گرایان با استفاده از محبوبیت و جذابیت گونه های پرچمدار بدنبال دستیابی به اهداف مشخص حفاظتی اند. به عنوان نمونه جلب توجه عمومی به وضعیت پاندای غول پیکر به دلیل کاهش زیستگاه آن ، منجر به این گردید که با افزایش حمایت های حفاظتی ، زیستگاه این گونه هم حفظ گردد.(1)

در ایران یوزپلنگ آسیایی بی شک در 2 دهه اخیر ، یعنی پس از سال 1380 که اقبال عمومی به حفاظت از حیات وحش و تنوع زیستی بوجود آمد ، گونه پرچمدار ایران بوده است . حجم بالایی از توجه عمومی در ایران به یوزپلنگ آسیایی جلب شده است و کمک های مالی و همیاری عمومی زیادی در بین مردم بوجود آمده است .(2)

تصویری زیبا از یکی از آخرین یوزهای ایران ، نایبندان طبس ، 1395 ، انجمن یوز پلنگ ایرانی

 حفاظت از یوزپلنگ آسیایی باعث تاسیس مناطق حفاظت شده بسیاری شده است ، محیط بانان بسیاری استخدام شدند و زیر ساختهای بسیاری مانند آبشخور ، خروج دام غیر مجاز از مناطق حفاظت شده شده ، افزایش سطح مساحت مناطق حفاظت شده ، ساخت محیط بانی ، نصب تابلوهای هشدار دهنده در زیستگاههای یوزپلنگ گردید.

در حقیقت بسیاری از گونه های همبوم یوزپلنگ ، مانند پلنگ ، کاراکال ، گربه شنی ، گربه وحشی ، کفتار ، آهو ، جبیر ، کل و بز ، قوچ و میش ، پرندگان شکاری ، هوبره ، زاغ بور و بسیاری از گونه های کوچک و بزرگ که در زیستگاههای یوزپلنگ زندگی میکردند ، همراه با حفاظت از یوزپلنگ آسیایی حفظ شدند.

پس در دو دهه گذشته انتخاب یوز به عنوان گونه پرچمدار ایران انتخاب بسیار مناسبی بود و نتایج درخشانی برای بسیاری از گونه های و زیستگاهها داشت (متاسفانه این نتایج شامل خود یوز آسیایی نشد).

سیاست انتخاب گونه پرچمدار سیاستی است که توسط بسیاری از سازمانهای محیط زیست برای افزایش علاقه مردم به حفاظت به طور جدی پیگیری میشود. مشارکت مردم محلی در حفاظت یک گونه و پذیرش آن نقش بسیار مهمی دارد. در مورد یوز پلنگ ، به علت اینکه یوز برای دامها و مردم گونه بی آزاری بود ، در سطح جهان شناخته شده بود و عموم مردم حتی مردم محلی و دامداران ، ارتباط دوستانه ای با یوزپلنگ آسیایی به عنوان گونه پرچمدار برقرار می کردند.

یکی از تصاویر اولیه یوزپلنگ آسیای ، نایبندان ، 1381 ، هادی فهیمی ، بازنشر شده در مستند برتر

اما به هر حال در حال حاضر به نظر نمی رسد یوزپلنگ آسیایی امکان این را داشته باشد تا به عنوان یک گونه پرچمدار در ایران شناخته شود ، یوزپلنگ از بسیاری از زیستگاههایش حذف شده است و اکنون نمیتواند برای بسیاری از نقاط ایران گونه ای باشد که بتوان با آن زیستگاه و گونه های دیگر را حفظ نمود.(اینجا را بخوانید ).

 در حقیقت در حال حاضر یوزپلنگ از 30 استان کشور تنها در 4 استان سمنان ، یزد ، خراسان جنوبی و خراسان شمالی زیست میکند و در استان یزد و خراسان جنوبی یوز ماده ای نیز وجود ندارد. در حقیقت ما در 26 استان کشور نمیتوانیم از یوزپلنگ به عنوان یک گونه پرچمدار برای جلب مشارکت مردم استفاده کنیم ، بنابر این به نظر میرسد که نیاز به انتخاب گونه ای دیگر به عنوان پرچمدار حیات وحش ایران وجود دارد. آیا پلنگ گونه مناسبی است ؟

اما انتخاب یک گونه پرچمدار چه ویژگی باید داشته باشد ؟

ادامه در مطلب بعدی (برای مشاهده منابع به مطلب بعد مراجعه کنید.)