مجله گربه سانان و محیط زیست

_{تصویر تنها یوز پارک ملی کویر در سالهای اخیر ، تصویر از موسسه تصویر حیات وحش}

پارک ملی کویر بین زیستگاههای یوزپلنگ همیشه یک مورد جذاب بوده است ، سالها به عنوان یکی از اصلی ترین زیستگاههای یوزپلنگ در ایران شناخته میشد و در سیر کاهش جمعیت یوزپلنگ آسیایی جز اولین مناطقی بود که جمعیت یوز پلنگ اش به شدت کاهش و نهایتا دچار انقراض منطقه ای شد .

پارک ملی کویر یک زیستگاه منفرد و غربی ترین زیستگاه یوز در ایران بوده است ، قبل از آن البته گزارشی مستند از شکار یک یوز در گردنه رخ در استان چهارمحال و بختیاری ( مربوط به سالهای 1340 ) و گزارش بیژن دره شوری از پناهگاه حیات وحش موته در دهه 50 غربی ترین گزارشهای مستند یوزپلنگ بوده اند . البته در سه دهه اخیر تنها از پارک ملی کویر به عنوان غربی ترین زیستگاه یوز نام برده میشود .

پارک ملی کویر ، درست است که با بقیه زیستگاههای یوز ارتباط اش قطع است ( تقریبا ) ، ولی خودش شامل زیستگاههایی بسیار بزرگتر از محدوده امروزی پارک است ، کوه گوگردی در شمال ، کوه دوازده امام ( در شمال شرقی ) و کوههای یخاب ، خارو و بزرگی در جنوب . امروز این زیستگاهها به مناطق حفاظت شده ، پناهگاه حیات وحش یخاب در آران و بیدگل ، منطقه شکار ممنوع خارو در اردستان و منطقه شکار ممنوع بزرگی در نائین تبدیل شده اند .

البته محدوده کوه دوازده امام هم به منطقه حفاظت شده کویر تبدیل شده است که ارزش زیستی چندانی ندارد ( به علت جاده سازی ، معدن کاوی و فعالیت های نظامی ) .

_{تصویر دو یوز آسیایی در سال 1373 در پارک ملی کویر ، تصویر از بهزاد یوسفی باز نشر شده در دیده بان حقوق حیوانات} 

گزارش یکتا و جذاب سرهنگ بهزاد یوسفی در سال 1373 که در شماره 29  مجله شکار و طبیعت به چاپ رسید اولین گزارش مستند یوزپلنگ آسیایی بعد از انقلاب بود . دو قلاده یوز نزدیک  پارک ملی کویر . این شماره مجله را داشتم و تا زمانی که با در دست گرفتن پروژه یوز پلنگ آسیایی توسط جورابچیان تصویر یوزپلنگ از نایبندان طبس بدست آمد (یوز پلنگی که بعدها جنگال نام گرفت ) تنها نشانه حیات یوز در ایران بود . و البته قبلا شکارچیات تصاویری از یک خانواده یوز در این منطقه بدست آورده بودند . به هر حال تصویر سرهنگ بهزاد یوسفی یک انقلاب به تمام معنا بود .

_{مجله شکار و طبیعت سال 1373 که گزارش یوز پارک ملی کویر در آن منتشر شده است}

کاملا یادم است که با چه هیجانی این شماره از مجله را خواندم و حتی یادم هست دوربین بهزاد یوسفی در این عکاسی ، یک Canon AE1 بود با یک لنز تله 300 میلیمتری . این تجهیزات عینا اولین دوربین عکاسی من هم برای حیات وحش بود که چند سال بعد خریدم .

_{متن مصاحبه با بهزاد یوسفی}

آن زمان میران زاده مدیر پارک ملی کویر بود ، زیستگاه جنوبی پارک ملی کویر حتی برای بسیاری از شکارچیان صعب العبور بود و هنوز پای گروه های آفرود بیشمار به ریگ جن باز نشده بود . فعالیت های نظامی هم چنان رونقی نداشتند و منطقه دشت کویر مرکزی ایران به راستی وحشی و بکر بود .

اما در سالهای بعد معلوم شد جدا افتادن پارک ملی کویر از دیگر زیستگاههای یوزپلنگ در ایران وضعیت حال حاضر زیستگاههای یوز در ایران را شبیه سازی کند .

در حال حاضر زیستگاههای جنوبی کشور در استانهای یزد و همچنین منطقه طبس زاد آوری خود را از دست داده و در حقیقت در حال گام برداشتن در راه پارک ملی کویر هستند .

در حدود سالهای 1388 تا 1390  پروژه یوز پلنگ آسیایی و دیگر ارگانهای دست اندر کار اعلام کردند که با تطبیق خالهای تصاویر به دست آمده از یوزپلنگ در پارک ملی کویر مشخص گردیده که تمام تصاویر مربوط به یک یوز نر است .

من در سال 1389 در انزمان از پارک ملی کویر بازدید کردم ، محیط بانان با ناباوری در مورد این مسئله صحبت میکردند و با توجه به فاصله زیاد دوربین های تله ای نصب شده در پارک ملی کویر ، این تشخیص که همه تصاویر مربوط به یک یوز است را سخت غیر قابل قبول می دانستند .

اما این مسئله واقعیت داشت ، پارک ملی کویر برای یوزپلنگ علی رغم وسعت زیاد یک جزیره به شمار می آمد یوزهای این منطقه احتمالا در سالهای قبل از طریق کوههای بند انارک با دیگر جمعیت های یوز ایران در ارتباط بودند که این ارتباط در دهه های اخیر با سقوط جمعیت یوز به شدت کاهش پیدا کرد .

زمانی که من از پارک ملی کویر بازدید کردم محیط بانان اعلام کردند در 7 سال اخیر فقط یکبار در سیاهکوه پارک ملی کویر صدای تیر اندازی به گوش رسیده است . مناطقی مانند پارک ملی کویر در ایران اندک هستند . شمال پارک ملی کویر تاسیسات نظامی و باتلاق های منطقه سنگفرش قرار دارند ، در غرب دریاچه نمک قرار دارد و در شرق ریگ جن . در حقیقت دسترسی به پارک ملی کویر برای شکارچیان غیر مجاز بسیار سخت و تنها با دور زدن پاسگاه سفید آب در جنوب شرق ممکن است .

پارک ملی کویر بهترین زیستگاه جبیر ایران است ، رضا شاه حسینی ریاست فعلی پارک ملی کویر در شهریور ماه امسال شمار جبیر در پارک را 558 راس برآورد می کند . ( اینجا )

همچنین رشته کوه سیاه کوه در مرکز پارک یکی از بهترین زیستگاههای کل و بز ایران است .

_{پوستر مستند تنهاوش در مورد وضعیت یوز در پارک ملی کویر . موسسه تصویر حیات وحش}

اما با تمام اینها یوز پلنگ آسیایی در پارک ملی کویر منقرض شده است ( از سال 1394 دیگر گزارشی از یوز در پارک ملی کویر وجود ندارد ). چرا ؟ جزیره ای بودن و قطع ارتباط با دیگر زیستگاههای یوز متهم شماره یک این انقراض محلی است .

باید توجه کنیم که در حال حاضر یوزهای موجود در زیستگاههای استان یزد هم شامل افراد نر بوده و دقیقا همان شرایط اتفاق افتاده در پارک ملی کویر مجددا در این مناطق تکرار میشود ، گزارشات اخیر از مهاجرت های گسترده در یوزپلنگ نشان میدهد که یوزها به دلایل مختلف بین زیستگاهها در تردد هستند از جمله مهاجرت های بین استانهای خراسان جنوبی و یزد که جدید ترین آن 150کیلومتر طول داشته است . ( انجمن یوز پلنگ ایرانی ) .

این مهاجرت های طولانی بالای 100 کیلومتر نشان میدهد که اگر راه مهاجرت برای یوزپلنگ باز نباشد ، مانند پارک ملی کویر انقراض منطقه ای رخ خواهد داد و اگر این راههای مهاجرتی امن نباشد مانند مسیر بین پناهگاه حیات وحش توران و پناهگاه حیات وحش میاندشت ، تلفات بالا در مسیر مهاجرت باعث انقراض محلی در آینده خواهد شد .

اما سوال حالا این است که پارک ملی کویر برای یوزپلنگ آسیایی منطقه نامناسبی است ؟ برای یک جمعیت پویا به دلیل ارتباط نداشتن با بقیه زیستگاههای یوز بله ولی برای تکثیر در اسارت چطور ؟ در صورتی که مسئولین محیط زیست ایران بالاخره تصمیمشان را یک کاسه کنند و به تکثیر در اسارت یوز رای بدهند ، پارک ملی کویر اتفاقا میتواند منطقه مناسبی برای اجرای این طرح با توجه به عدم وجود جاده و معدن و دام اهلی و امنیت بالا داشته باشد . البته بحث تکثیر در اسارت پیش زمینه هایی از نظر علمی و زیربنایی و تاسیسات دارد که بایستی در پارک ملی کویر در نظر گرفته شود .

در مورد وضعیت یوز پلنگ آسیایی در پارک ملی کویر مستند بسیار خوبی توسط فتح الله امیری به نام تنهاوش تهیه شده است . روند تصویر برداری از یوزهای پارک و حضور تیم نشنال جئوگرافیک و تلاش چند ساله فتح الله امیری و دست اندر کاران این مستند برای پیدا کردن یوزی دیگر به جز تنها یوز نر پارک ملی کویر به زیبایی به تصویر کشیده شده است . میتوانید آن را در سایت موسسه تصویر حیات وحش پیگیری کنید. مدیر تصویر برداری این مستند هم نیما عسگری بود . ( اینجا )