پلنگ در جاده ای در استان سمنان (منطقه حفاظت شده پرور) ، 1392 ، iew.ir
بسیاری از مناطق حفاظت شده در ایران به صورت جزایری در آمده اند و قابلیت جابجایی گونه ها در آن ها به شدت کاهش یافته است ، در مورد برخی مانند پلنگ (مطلب پلنگ های ایران چقدر به هم دسترسی دارند را ببینید) برخی از مناطق شاخص به شدت تحت تاثیر جاده هستند ، جاده پارک ملی گلستان تقریبا با ترافیک سنگین احتمال جابه جایی را از گونه ها گرفته و دسترسی پلنگ ها به دو سوی جاده را کاهش داده است و تصادف های جاده ای پلنگ در این منطقه ثبت شده است( در مطلب شکار و شکارچی ، پلنگ و تشی محتویات معده این پلنگ بررسی شده است) . یا پلنگ های بافق یزد یا گربه سانان رشته کوههای منفرد مرکزی ، مانند رشته کوه کرکس ، همه اینها در جزایری زندگی میکنند که مطمئنا تاثیر شگرفی روی تنوع زیستی دارد . تاثیر این تکه تکه شدن زیستگاهها روی گوشتخواران چیست ؟
ابتدا در این مطلب این را بررسی میکنیم که تاثیر تکه تکه شده زیستگاهها چیست¹ ؟
اولین تاثیر حذف اولیه است . هنگامی که زیستگاهی به چند تکه تبدیل شود ، قطعات باقیمانده فقط در برگیرنده بخشی از گونه هاست ، گونه هایی که نیاز زیستگاهی خاصی دارند و فقط در بخشی از زیستگاه دیده میشوند ، نابود میشوند ، برای مثال پس از کشیده شدن جاده های متعدد کشاورزی در منطقه حفاظت شده کالمند یزد (مطلب معرفی منطقه کالمند را ببینید) ، یوزهایی که در این منطقه زیست میکردند به شدت آسیب دیدند و منطقه را ترک کردند ، برخی از آنها که بین جاده ترانزیتی شمال جنوب جا به میشدند (برای دسترسی به کفه مهدی آباد ، همچنین منطقه بافق) در اثر تصادف جاده ای از بین رفتند . در حقیقت جابه جایی که جزء ویژگی های زیستی یوز است ، در هنگام تکه تکه شدن زیستگاهها ، باعث حذف این گونه میشود.
دومین نکته تاثیری است که موانع روی گونه میگذارند و باعث انزوایش میگردند. برخی گونه های حیات وحش نیازهای زیستی خاصی دارند که هرکدام در بخشی از زیستگاه برآورده میشود ، برای مثال برخی گونه ها نیاز به زیستگاه زاد آوری ، زیستگاه تغذیه و زیستگاه استراحت نیاز دارند . چنانچه با تکه تکه شدن زیستگاه بخشی از این نیاز تامین نشود ، گونه محکوم به نابودی است.
راهسازی یک از اصلی ترین شکل های موانع به شمار میرود. در حال حاضر بار حمل و نقل کالا بر دوش ناوگان جاده ای است و بنابر این در بسیاری از جاده ها چنان تردد پر حجمی وجود دارد که امکان جابجایی برای اکثر گونه ها وجود ندارد.
برای مثال در پارک ملی کلاه قاضی اصفهان ، جاده اصفهان – شهرضا اقدام به قطع دو زیستگاه شاهکوه و کلاه قاضی نموده است ، احتمالا این مسئله یکی از اصلی ترین دلایل کاهش جمعیت پلنگ در پارک ملی کلاه قاضی بوده است(اینجا).
تصادف یک گربه پالاس ، پرور ، سمنان ، 1397 ، انجمن یوزپلنگ ایرانی
ضمنا راهها یکی از اصلی ترین راههای دسترسی شکارچیان غیر مجاز به طبیعت است .
سومین مسئله مهم در تکه تکه شدن زیستگاهها ، اثر شلوغی است . هنگامی که یک منطقه در اثر تخریب محیط پیرامونش کوچک میشود ، تراکم جانواران در آنجا زیاد میشود ، چون زیستگاه باقیمانده قادر به تامین آنها نیست ، بسیاری از گونها نابود میشوند.
اثر شلوغی به خصوص در مورد گربه سانان احتمالا باعث نابودی بسیاری از گونهای قلمرو طلب است . با تکه تکه شدن و نابوده زیستگاهها ، پلنگی که برای خودش قلمرو داشته مجبور به تقسیم آن با پلنگ دیگری میشود. این مسئله ممکن است به حذف یکی از این دو پلنگ منجر شود.
چهارمین مسئله اثر حاشیه است . در برخی مواقع شرایط زیستی در حاشیه زیستگاهها (یعنی در مجاورت جاده ها یا مرز های منطقه یا زیستگاه ) شرایط زیستی برای گونه ها سخت تر است. برای مثال عنوان شده است که پرندگانی که در حاشیه جنگل لانه سازی میکنند با ریسک بالاتری برای از دست دادن جوجه های خود مواجهند¹. در حاشیه زیستگاه خرد اقلیم با مرکز زیستگاه متفاوت است ، تاثیر باد و نورخورشید در حاشیه نسبت به مرکز زیستگاه بیشتر است.
پنجمین نکته ، تاثیر بر فرآیندهای بومشناختی است . فرآیند های بومشناختی در اثر تغییرات چشمگیر در ساختار یک زیستگاه دچار تغییر میشوند. برای مثال بی مهره گان در جنگلها نقش مهمی در بازچرخش مواد غذایی دارند. برخی از گونه های علفخواران و برخی جوندگان نقش پررنگی در پراکندن بذر گیاهان دارند. سنجاب ایرانی در جنگلهای زاگرس و خرس در بسیاری از جنگلهای ایران ، نقش مهمی در زادآوری جامعه گیاهی دارند. در صورتی که برخی از این گونه ها امکان رفت و آمد بین لکه های زیستی را از دست بدهند ممکن است باعث نابودی برخی از گونه های گیاهی شوند.
1- مبانی زیست شناسی حفاظت ، دکتر منصوره ملکیان ، دکتر محمودرضا همامی