کتاب تنوع حیات ادوارد ویلسون یکی از اولین کتابهای ویلسون است که به زبان فارسی ترجمه شده است ، کتاب در سال 1376 برای اولین بار در انتشارات موزه آثار طبیعی و حیات وحش ایران با ترجمه عبدالحسین وهاب زاده ترجمه شده است . وهاب زاده بعدها کتاب را در انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد تجدید چاپ کرد ، ولی نمونه ای که من در اختیار دارم ، چاپ همان انتشارات اول است .

قبلا کتاب در جستجوی طبیعت ادوارد ویلسون را معرفی کردم (اینجا) ، ادوارد ویلسون را ، معمولا به خاطر تحقیقاتش در مورچه ها میشناسند .

کتاب تنوع حیات کتابی است در مورد نگرانی از نابودی تنوع زیستی بی نظیر جهان ، خود تنوع زیستی و راهکارهای حفاظت آن . کتاب در دهه 90 میلادی نوشته شده است و بنابر این بسیاری از تاریخ ها و آمارها برای ما که در سال 2019 کتاب را می خوانیم ، بسیار دوردست به نظر می آید ، ولی با این حال کتاب پر است از نکات کارساز در مورد تنوع زیستی .

ادوارد ویلسون علاقه شایانی به جنگل های بارانی در استوا دارد . کتاب در حقیقت با یکی از شب مانی های ادوارد ویلسون در آمازون برزیل شروع می شود ، جایی که چوب بر ها با تلاشی پیگیر در حال بریدن جنگل اند و ادوارد ویلسون جنگل بارانی را می کاود ؛ با عشق به تنوع زیستی بی نظیر آمازون .

کتاب سه بخش اصلی دارد ، بخش اول : طبیعت خشن ، حیات کش سان ؛ این بخش بعد از مختصری مرور آمازون ، به تاریخ تنوع زیستی در کره زمین می پردازد ، پنج انقراض بزرگ زمین شناسی (در این مطلب به آن پرداخته ام) ، روند تاریخی تکامل با بررسی نمونه های اخیر که پدید آمدن جزایر جغرافیایی در اثر پدیده های زمین شناسی (مانند آتش فشان) این شانس را به زیست شناسان داده است تا نحوه استقرار حیات را بررسی کنند.

بخش دوم : تنوع زیستی در روند افزایش ؛ در این قسمت ادوارد ویلسون به نحوه بوجود آمدن حیات ، انسان و گونه زایی میپردازد . به مبحث تکامل و نیروهایی که تکامل را پیش میبرند هم در همین فصل پرداخته می شود . نقش واگرایش سازشی در تکامل گونه ها که در این قسمت مورد بحث قرار می گیرد ، بسیار جالب است ، از جمله واگرایش سازشی در پرندگان هاوایی و گالاپاگوس که باعث تکامل گونه های جالبی شده است ، بسیار در مبحث تکامل مهم است .

بخش سوم : آثار انسانی ؛ به روند تخریب اکوسیستم ها و تلاشها برای نجات آنها به خصوص در نقاط داغ تنوع زیستی و شانس ما برای نجات تنوع زیستی می پردازد ، وسعت مناطقی که باید مورد حفاظت قرار بگیرد و گونه هایی که انقراض آنها می تواند انقراضهای دیگری را سبب شود مورد بحث قرار می گیرد .

بسیاری از گونه های جالب که اکنون منقرض شده اند ، روند انقراضشان در این بخش بررسی شده اند و سرنوشت بسیاری واقعا خواندنی است و البته تاسف بار .

ادوارد ویلسون ، تصویر از بریتانیکا

برخی گونه ها مانند کرگدن و عقاب هارپی گونه هایی تک ستاره هستند ، پرطمطراق که حفاظتشان مساوی با حفاظت زیستگاه است . برخی گونه های چتر یا کلیدی هستند ،انقراضشان تاثیر بزرگی بر روی اکوسیستم دارد ،  قسمتی از کتاب در مورد مثال معروف شنگ (که یک گونه چتر است ) :

« شاید موثر ترین گونه گونه کلیدی شناخته شده در دنیا شنگ یا سمور دریایی (Enhydra lutris) باشد . این عمو زاده شگفت انگیز راسو ، بزرگ و خپل با سبیل های گربه مانند و نگاه خسته بی روح ، زمانی در بین بستر های جلبک دریایی اشنه نزدیک سواحل از آلاسکا تا کالیفرنیا زندگی می کرد و مهاجران و جویندگان اروپایی آن را به خاطر خزش شکار می کردند ، تا اینکه حیوان در اواخر قرن نوزدهم در آستانه انقراض قرار گرفت .

در هر جا که شنگ دریایی کاملا ناپدید شد ، زنجیره ای از حوادث رخ نمود. توتیای دریایی ، که معمولا صید عمده شنگ است ، جمعیت خود را به صورت انفجاری افزایش داد و بخش بزرگی از اشنه و سایر علفهای دریایی ساحلی را به مصرف رساند . در زمان وجود شنگ اشنه دریایی با رشد سنگین خود ، که در پایین به کف چنگ انداخته و تا سطح آب رسیده بود ، به یک جنگل واقعی شباهت داشت . اما اکنون همه خورده و از بین رفته بود . پهنه های وسیعی از کف کم عمق اقیانوس به صورت یک ناحیه کویر مانند در آمده بود که به برهوت شنگ معروف است . »

کتاب تنوع حیات را در یک کتابفروشی دست دوم به قیمت پنج هزار تومان خریدم ، ولی چاپ جدید آن از انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد قابل دسترسی است .