اسکندر فیروز ، تصویر از صفحه اینستاگرام کارن فیروز

اسکندر فیروز را از زمان مجلات شکار و طبیعت میشناختم ، گاه گداری جسته و گریخته اسمی از او در مجلات شکار و طبیعت سری جدید به سردبیری محمد علی اینانلو می آمد ، بعدها هنگامی که کتاب حیات وحش ایران ، مهره داران را در سال 1378 چاپ کرد، قلمش را بیشتر شناختم. کتاب جلوه مردی بود با قلمی قوی و احاطه به تاریخ و طبیعت ایران.

برای اولین بار در کتاب حیات وحش ایران مهره داران بود که می دیدم ؛ شکارهای ظل السلطان حاکم قاجاری اصفهان ، مورد بررسی قرار می گرفت.

کتاب به همسر اسکندر فیروز ، ایران تقدیم شده بود. بعدها که اسکندر فیروز کتاب خاطرات خودش را نوشت ، علاقه فراوانی که به همسرش داشت بیشتر نمود پیدا کرد.

گاه گداری در کتاب های دیگری هم که افراد صاحب نام زمان محمد رضا شاه پهلوی نوشتند ، اسمی از اسکندر فیروز می آمد. از جمله منوچهر فرمانفرمائیان در کتاب خون و نفت که خاطرات خودش بود، از اسکندر فیروز و تلاش هایش برای حفاظت از ایران یاد میکند.

کتاب حیات وحش ایران ، مهره داران ، که در سال 1378 توسط نشر دانشگاهی تهران به چاپ رسید ، برای اولین بار لزوم توجه به تاریخ در حفاظت از محیط زیست را پر رنگ کرد. اسکندر فیروز کتابهای زیادی در مورد ایران شناسان و شرق شناسان به نام را مطالعه کرده بود . اولین بار من در کتاب حیات وحش ایران بود که بررسی موشکافانه خاطرات ظل السلطان و به خصوص شکار معروف او در میانکاله را خواندم .  در حقیقت اسکندر فیروز بود که اعداد عجیب و غریب شکار های ظل السلطان را بررسی کرد. ظل السلطان 35 ببر در میان کاله شکار کرده بود که رقمی اعجاب آور است . این مسئله در حقیقت بحث های بسیاری در مورد زیستگاه ببرمازندران در ایران ، تاثیر شکار جرگه و مانند آن در حیات وحش ایران را پیش آورد.

اسکندر فیروز ، تصویر از صفحه اینستاگرام کارن فیروز

بعدا، اسکندر فیروز در کتاب خاطرات خودش هم ارجاعات متعددی به کتابهای شرق شناسی ( برای مثال هنگام بازدید از شوروی آنزمان برای شکار قوچ مارکوپولو) داد که نشان دهنده مطالعات گسترده او در این حوزه ها بود .

کلا اسکندر فیروز فرد ماجراجویی بود ، برخی از علایق او مانند عبور از کویر مرکزی ( از خور به ترود ) با شتر که در کتاب خاطراتش به آن اشاره میکند ، نشان دهنده علاقه او به اکتشافات و تجربه کردن است. خوشبختانه قلم خوبی هم داشت و مطالب بسیار خوبی از خودش به یادگار گذاشت.

 باید توجه کنیم که اسکندر فیروز بسیاری از اسلایدها و یادداشتهایش را در دوران بازداشتش در اول انقلاب از دست داد. وی کتاب هایش را بدون این یادداشت ها نوشته است. ( خودش در مستند یک ساعت از یک عمر ، با افسوس زیادی از دست رفتن این یادداشتها و عکسها را به یاد می آورد).

یک بار دیگر در مورد طبیعت مرد بودنش به قسمتی از سفرهایش برای شکار در حدود شاهرود اشاره میکنم( در کتاب خاطراتش) :

بار ها به نقاط مختلف این منطقه تا ارتفاعات و جنگل های گرگان برای شکار ، چادر زدن ،یا کشف نواحی ناشناخته سفر کردم با ماشین ، پیاده و با اسب. پیاده روی طولانی نیز بخش مهمی از این سفرها را تشکیل می داد : یک بار از تالش در غرب شاهرود تا ارتفاعات بالای پیر گرد کوه پیاده رفتم و سه روز بعد که با ماشین از شاهرود به گرگان رانده بودم از نزدیکی های علی آباد تا سر ارتفاعات جنگلی رسیدم ، درست به نقطه ای که سه روز قبل به آنجا رسیده بودم ، یعنی در این مدت حدود 60 تا 70 کیلومتر راه را پیاده پیمودم .

اسکندر فیروز ، تصویر از صفحه اینستاگرام کارن فیروز

خاطرات اسکندر فیروز به راستی ارزشمند است . او در حقیقت یکی از بهترین منابع در مورد وضعیت حیات وحش ایران را ثبت کرده و با توجه به مطالعات وسیعش در نوشته های گذشتگان شرق شناسان جا به جا هم به این منابع اشاره می کند.  علاوه بر آن به سبب علاقه اش به شکار در اقصا نقاط جهان نمای جالبی هم از وضعیت حیات وحش دنیا در قرن بیستم به دست می آید.آمریکا ، آفریقا ، یوگوسلاوی و به خصوص خواندنی تر از همه شوروی است . من همیشه فکر میکردم نظم آهنین کمونیسم باعث حفظ حیات وحش شوروی سابق شده است.

اما داستان شکار قوچ مارکوپولو اسکندر فیروز در شوروی این واقعیت را خاطر نشان می کند که اوضاع چندان هم بر روال قانون نبوده و رفقای کمونیسم مرتب به گله های قوچ مارکوپولو دستبرد می زده اند.

یکی از خدمات اسکندر فیروز که نباید نادیده گرفته شود ، چاپ مجله شکار و طبیعت در قبل از انقلاب است که مجله بسیار پرطرفداری بود و در شکل دادن جامعه شکارچیان ایران نقش مهم و پر رنگی داشت . من خودم زمانی که برای اولین بار میخواستم دوربین نگاتیو بخرم ( یک دوربین کنون AE1) ، عکسهایی که از اسکندر فیروز در صفحه آخر مجله شکار و طبیعت چاپ می شد را دنبال میکردم و وقتی دیدم او هم عکسهای خوبی با لنز 300 میلی متری گرفته است من هم همان لنز را با اطمینان بیشتری تهیه کردم !  هنوز هم در بازار میتوان مجلد های قدیمی شکار و طبیعت را پیدا کرد که واقعا خواندنی هستند؛ هم برای دوستداران طبیعت ، هم تاریخ و هم شکار . اسکندر فیروز نقش مهمی در تاسیس این مجله داشت .

اسکندر فیروز ، تصویر از صفحه اینستاگرام کارن فیروز

ضمنا اسکندر فیروز به علت ذات ماجراجویانه و اینکه در برهه زمانی خاصی زندگی میکرد، خاطرات واقعا خواندنی هم دارد. او در زمان جنگ جهانی دوم در اروپا بود و بسیار هم به تاریخ این جنگ علاقه نشان میداد ، ماجراجو بود و از هر فرصتی برای غرق شدن در طبیعت استفاده میکرد. گذر از غرب به شرق آمریکا با خودرو و مانند آنها زیاد در خاطراتش به چشم می خورد.

یکی از موارد جالبی که میزان علاقه او به اکتشافات و تاریخ را نشان میدهد ، زمانی است که او در بازدید از انگلستان به جزیره دور افتاده ای میرود تا صرفا محل یکی از موفق ترین و زیرکانه ترین حملات زیر دریایی های آلمان بر علیه متفقین را ببییند .

خلاصه اینکه قلمش چه در کتاب حیات وحش ایران مهره داران ، چه در کتاب خاطراتش نشان دهنده مطالعات گسترده تاریخی وی و همچنین توجه وی به سفر در طبیعت و دنیا بود. به راستی طبیعت مردی واقعی بود ، اهل سفر ، ماجراجو ، اهل مطالعه ، یک شکارچی خوب و بعدها یک حفاظت گرای خوب ، اهل ورزش و کوهنوردی و البته عاشق ایران، تلاشهایش برای ساختن سازمان محیط زیست امروزی و تاسیس دهها منطقه و تالاب حفاظت شده به راستی ستودنی است . به راستی مرد بزرگی بود .

یادش گرامی .

مطالب مرتبط :

معرفی کتاب خاطرات اسکندر فیروز

مستند یکساعت از یک عمر (اسکندر فیروز)