معرفی کتاب خاطرات اسکندر فیروز

اسکندر فیروز نامی آشنا برای محیط زیست ایران است . یادم می آید اوایل علاقه مند شدنم به محیط زیست منبع و مرجعی غیر از مجله شکار و طبیعت نداشتم و نداشتیم ، چاپ بعد از انقلاب که به سر دبیری محمد علی اینانلو چاپ می شد را به ضرب و زور  از مغازه های فروش لوازم شکار و دفتر مجله شکار و طبیعت کامل کردم ، این طرف و آن طرف اسم اسکندر فیروز را میشنیدم ، در مناطق حفاظت شده و لابلای شماره های قدیمی شکار و طبیعت قبل از انقلاب ، که در کتابخانه محیط زیست کشف کرده بودم .

اولین بار هنگامی که کتاب حیات وحش ایران ( مهره داران ) را خواندم از عشق عجیبی که در کتاب موج میزد واقعا هیجان زده شدم ، توصیفی که اسکندر فیروز در مقدمه کتاب حیات وحش ایران آورده است ، احتمالا یکی از زیباترین تجسم های طبیعت ایران است :

" به واسطه دوری از طبیعت ایران ، طبیعتی که در سابق جزیی از زندگیم بود ، سخت دچار غم غربت شده بودم . صدها صحنه کوچک و بزرگ دائم به ذهنم می آمد : صدای بال و منظره برخاستن هزاران مرغابی و غاز از نیزار و رستنیهای تالابی زیبا ؛ فضای الهام بخش جنگل بلوط مازندران ، سکوت محض و آنگاه پیدایی ناگهانی مرالی تنومند بین تنه درختها که ابهت شاخها و هیکل آن حتی فضا را زیر نفوذ خود فرو میبرد ؛ سوسمار اسکینک که به قدری سریع در ماسه های بیابان فرو میرود که گویی در آب غوطه ور شده است ؛ تابلوی دل انگیز پرواز ماهی خورک بر فراز رودخانه که همچون گوهری متحرک از این سو به آن سو سر می کشد و ..."

برای اولین بار بود که در این کتاب به طور حرفه ای به تاریخچه ببر مازندران و شیر ایرانی پرداخته شد ، تسلط بی چون و چرای اسکندر فیروز به متون قدیمی و سفرنامه هایی که با دقت توصیف های ماجراجویان مقدم در نقاط حساس ایران را ذکر میکرد ، کتاب حیات وحش ایران را بی همتا کرد . برای اولین بار به طور گسترده نظر جامعه محیط زیست ایران به شکارهای ظل السلطان و آمار عجیب شکار 35 ببر در میانکاله جلب شد . سفرنامه های بسیار دیگری که اسکندر فیروز آنها را زیر و رو کرده بود و با علاقه مشاهدات حیات وحش آنها را ضبط کرده بود ، تاریخ نابودی شیر و ببر و به خصوص نابودی زیستگاهشان را برای اولین بار برجسته کرد ( اسکندر فیروز بعدا در کتاب خاطراتش هم از علاقه شدیدش به متون قدیمی حیات وحش ایران و دنیا اشاره کرده است . )

اسکندر فیروز به شکار علاقه مند بوده و به واسطه آن بسیاری از نقاط ایران را قبل از پیوستن به سازمان حفاظت محیط زیست برای شکار زیر پا گذاشته است . به جغرافیا هم علاقه دارد و نتیجه آن این است که کتاب خاطرات اسکندر فیروز به یک منبع بی بدیل برای شناخت جغرافیا و حیات وحش ایران تبدیل شده است .

اسکندر فیروز در یکی از حساس ترین برهه های تاریخ زندگی کرده است ، جنگ جهانی دوم ، انقلاب ایران ، شروع نهضت حفاظت از محیط زیست همه و همه در دوران زندگی اسکندر فیروز اتفاق افتاده است .

اسکندر فیروز به واسطه از علاقه شدید به شکار با کمک عبدالرضا پهلوی به ریاست سازمان شکاربانی و نظارت بر صید منصوب میشود و در آخر هم به واسطه اختلافات با همین شاهزاده پهلوی ( گرچه در کتاب دقیقا به آن اشاره نمی شود ) در آخر حکومت پهلوی از سازمان کنار گذاشته میشود .

در پاره ای نقاط کتاب مثل قسمتهای مربوط به شکار قوچ مارکوپولو در ارتفاعات آلتای شوروی ، مطالعات عمیق اسکندر فیروز در مورد این نقاط دور افتاده و کاشفان آن به راستی انسان را به وجد می آورد .

اقدامات بسیار زیادی در کتاب فهرست شده اند ، از داستان شکار محمد رضا پهلوی در پارک ملی گلستان امروزی ، استخدام گارد سازمان و تاسیس مناطق حفاظت شده تا عضویت در IUCN  و کنوانسیون رامسر . همچنین چاپ اولین کتاب راهنماهای پستانداران و پرندگان ایران و اقدامات حفاظتی در دریای جنوب ( خلیج فارس و دریای عمان ) .

در کتاب خاطرات اسکندر فیروز مجددا قسمتی به شیر و ببر اختصاص داده شده (که در کتاب حیات وحش ایران اسکندر فیروز هم به آن پرداخته شده بود ) و اقدامات سازمان وقت برای پیداکردن ببر در جنگلهای شمال و معرفی مجدد شیر از هندوستان هم بررسی شده است .

اسکندر فیروز فردی عاشق طبیعت است ، اقداماتی مانند گذر از کویر مرکزی با شتر نشان میدهد که حتی خروج از سازمان محیط زیست هم نتوانسته تاثیری روی علاقه عجیب او به طبیعت بگذارد .

هنگام خواندن قسمتهایی از خاطرات اسکندر فیروز که شامل گذشتن از کویر مرکزی با شتر ، دیدن قوچ های مارکوپولو در آلتای ، دیدن مصب عجیب و عظیم ولگا در شمال دریاچه خزر احساس میکردم در قسمتی از تاریخ سفر میکردم که احتمالا جذاب ترین نقاط جغرافیایی روی زمین را گزارش میکند .

جدای از مسائل محیط زیست و طبیعت ، روایت سفرها و حضور وی در زمان جنگ جهانی دوم در اروپا و حضور وی در سیاست ایران (روی کار آمدن محمد رضا پهلوی ، کودتای 28 مرداد ، انقلاب  ) ، تحصیل در آمریکا و لبنان هم بسیار خواندنی است .

کتاب خاطرات اسکندر فیروز با عنوان فرعی دو دهه تلاش برای حفظ طبیعت و محیط زیست ایران در سال 2012 به چاپ رسیده است .