در بسیاری از اداره های محیط زیست استانی ، کتاب های اطلس در مورد محیط طبیعی استانها تهیه می شود ؛ این اطلس ها عموما به معرفی مناطق حفاظت شده استان می پردازد و حاوی نقشه ها و اطلاعات پایه و تصاویر مناطق چهارگانه هر استان است.

نگارنده تا به حال هیچ یک از این اطلس ها را ندیده بود ، که دلیل ساده ای دارد ، انتشارات این اطلس ها معمولا اداره های استان مربوطه هستند و پس از توزیع عمده کتابها از طریق خود اداره ، این کتابها به مراکز پخش کتاب ارسال نمی شوند و برای علاقه مندان در دسترس نیستند.

با این حال چندی پیش کتاب – مناطق تحت مدیریت استان اصفهان – را دیدم و به کتابخانه اداره محیط زیست استان اصفهان مراجعه کردم تا نحوه تهیه آن را سوال کنم . پاسخ ساده بود ، کتاب توزیع ندارد و فقط توسط خود اداره کل استان اصفهان توزیع شده است ، جالب اینجاست که در شناسه کتاب تیراژ آن 2000 جلد عنوان شده که با توجه به اوضاع فعلی کتاب ، تیراژ بالایی محسوب می شود ، اما در بازار موجود نیست ، درحالی که کتابهایی بعضا با 500 جلد تیراژ براحتی از طریق کتابفروشی های آنلاین در دسترس هستند.

به هر حال کتاب را از کتابخانه به امانت گرفتم و مطالعه کردم. متاسفانه کتاب دارای اطلاعات قدیمی بود ؛ برای مثال در بسیاری از موارد در شناسنامه مناطق گونه ها بدون توجه به وضعیت فعلی نگارش شده بودند ، در پارک ملی کلاه قاضی ، هیچ گزارشی از کاراکال وجود ندارد ، اما در تمام شناسنامه ها عنوان میشود ، که در کتاب هم به همین منوال ادامه یافته است ، هیچ گزارش مستندی از حضور پلنگ در پارک ملی قمشلو وجود ندارد ، اما در کتاب عنوان میشود .

در مورد منطقه حفاظت شده دالانکوه ، با توجه به گزارش سال 1394 که لاشه یک وشق (لینکس) بوده است ، تصویری از اینترنت برای این گونه بدون هیچ سنخیتی آورده شده است و برای خواننده این تصور را تداعی میکند که تصویر در پناهگاه حیات وحش دالانکوه تهیه شده است .

البته کتاب نقشه های خوبی دارد ، به خصوص در مورد مناطق شکارممنوع که کمتر اطلاعات در مورد آنها وجود دارد ، نقشه ها اطلاعات خوبی میدهد.

تنها تصویر یوزپلنگ آسیایی در استان اصفهان ، سال 2010 ، تصویر از اداره محیط زیست نایین ، باز نشر در iew.ir

برخی از تصاویر کیفیت پایینی دارند و با توجه به اینکه اداره محیط زیست معمولا به کوهی از تصاویر عکاسهای حیات وحش و دوربین های تله ای دسترسی دارد ، مسئله عجیبی است. برای مثال در صفحه 54 در معرفی منطقه عباس آباد ، تصویری از کل و بز آورده شده است ، که کاملا پیکسل پیکسل شده ، مجددا در صفحه 117 تصویری از میش و بره با کیفیت پایین و در صفحه 40 تصویر بی کیفیتی از گراز تکرار شده است ، در صفحه 116 گربه شنی تصویر برداری شده در منطقه کلاته اشتباها تصویر برداری شده در عباس آباد نوشته شده است و به طور کلی برای انتخاب تصاویر نوعی عجله به چشم میخورد .

 

یکی از ایرادات همه گیر اطلسهای حیات وحش و تنوع زیستی در ایران استفاده تصاویر در جایی به غیر از منطقه تصویر برداری شده است . این ایراد بزرگی است که اصالت اطلسهای منتشر شده را به شدت تحت تاثیر قرار میدهد ( در اطلس مناطق حفاظت شده ایران هم این مسئله را شاهد بودیم) . در کتاب مناطق اصفهان هم تصاویر کل و بز های مسن در مناطق شکارممنوع مختلف استان آورده شده است که کاملا مشخص است مربوط به این مناطق نیست .

تنها تصویر موجود از پلنگ در پارک ملی کلاه قاضی اصفهان، تصویر از سامان پور ، 1358 ، باز نشر توسط محمد صادق فرهادی نیا

در عوض تنها تصویر پلنگ پارک ملی کلاه قاضی (سال 1358) در اطلس نیامده است ، تنها تصویر یوزپلنگ آسیایی در پناهگاه حیات وحش عباس آباد نایین هم در اطلس نیامده است (البته این تصویر ناقص است ). تصویر پلنگ منطقه پناهگاه حیات وحش عباس آباد هم کیفیت مناسبی ندارد و به نظر میرسد در اثر بزرگنمایی اشتباه عکس کیفیت آن پایین آمده است .

با این حال به نظر میرسد مسئله اصالت تصاویر در برخی از مواقع هم دغدغه نویسندگان کتاب بوده است و در برخی موارد محل تصویر برداری هم در زیر عکس ذکر شده که شاید مجموعا 10 درصد تصاویر کتاب را شامل شود.

شاید در مواقعی برداشتن تصاویر از اینترنت و جایگذاری آنها به علت در دسترس نبودن تصویر گونه ها در منطقه روند شایعی بوده است ، ولی در حال حاضر به نظر میرسد اصل بر استفاده از تصاویر گونه های بدست آمده در همان منطقه بر ارزش علمی و آگاهی بخشی اطلسها بیفزاید .

کتاب معرفی مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط زیست اصفهان در سال 1396 توسط اداره محیط زیست استان اصفهان چاپ شده است . نوشته مریم امیدی ، سعید یوسف پور و عکسهای حسن مقیمی.

کتاب را از کتابخانه سازمان محیط زیست اصفهان امانت گرفتم و ظاهرا قابل تهیه نیست و به مراکز پخش کتاب عرضه نشده است .