یکی از معروفترین تصاویر گربه شنی ، 1389 ، نایین ، تصویر از اداره محیط زیست نائین
گربه شنی با اسم علمی Felis margarita یکی از ناشناخته ترین گربه های طبیعت ایران است . در دنیا هم به خاطر شرایط خاص زیستگاهی این گربه اطلاعات کمی از آن وجود دارد.
گربه شنی با جثه کوچکتر از گربه وحشی ، عموما در شمال قاره آفریقا و جنوب غربی قاره آسیا پراکنش دارد (از جمله مناطق وسیعی در ایران جزء پراکنش گربه شنی قرار دارد).
بر اساس اطلاعات مورفولوژیکی چهار زیر گونه گربه شنی در دنیا شناخته میشود ، گربه شنی صاحارا با نام علمی F.m.margarita ، گربه شنی عربی با نام علمی F.m.harrisoni ، گربه شنی آسیای مرکزی با نام علمی F.m.thinobia و زیر گونه پاکستانی با نام علمی F.m.scheffeli .
اما گربه شنی ایران جزء کدام یک از این زیر گونه ها قرار میگیرد ؟ به نظر میرسد میتوانیم زیر گونه F.m.thinobia که در صحراهای شنی ترکمنستان ، ازبکستان ، قزاقستان ، و احتمالا شمال ایران و شمال غربی افغانستان را در بر میگیرد یکی از زیر گونه های گربه شنی ایران و زیر گونه دیگری از گربه شنی که در ایران زیست می کند ، F.m.scheffeli یعنی زیر گونه پاکستانی است. به نظر می رسد گربه های شنی که در ایران زیست می کنند شامل این دو زیر گونه باشند.
زیستگاه گربه شنی در پناهگاه حیات وحش عباس آباد ، تصویر از انجمن یوز پلنگ ایرانی
زمانی که هرینگتون و بیژن فرهنگ دره شوری در سال 1355(1974) اقدام به نوشتن کتاب راهنمای صحرایی پستانداران ایران کردند با وجود عدم گزارش مستند گربه شنی از ایران به علت گزارش گربه شنی از ترکمنستان در شمال شرقی ایران و پاکستان در جنوب شرقی ایران به این نتیجه رسیدند که گربه شنی در ایران هم زیست میکند و آنرا در لیست پستانداران ایران قرار دادند.
اسماعیل اعتماد ، در سال 1364 در کتاب پستانداران ایران بر اساس گزارشی از Weigel (1961) ، گربه شنی را از ایران گزارش می کند.
چنانچه به کتاب پستانداران ایران اسماعیل اعتماد مراجعه کنید ، پراکنش گربه شنی را از نقطه ای نزدیک تهران گزارش کرده است که قاعدتا بایستی پارک ملی کویر باشد.
نهایتا بیات در سال 1364 (1985) ، اولین تصویر مستند گربه شنی از پارک ملی کویر را گزارش کرد و رسما حضور گربه شنی را در ایران اثبات نمود.
هنوز هم پارک ملی کویر و زیستگاههای پیرامون آن مانند ریگ جن یکی از اصلی ترین زیستگاههای گربه شنی در ایران است.
در دهه گذشته تصاویر بسیاری عمدتا از کویر مرکزی ایران از طریق کارگذاری دوربین های تله ای و یا بوسیله عکاسان حیات وحش و محیط بانان از گربه شنی ثبت شده است.
در حال حاضر اگر فقط مستندات قطعی حضور گربه شنی در ایران را لحاظ کنیم ، تقریبا اکثر گزارشهای گربه شنی متعلق به کویر مرکزی ایران است و پراکنش گربه شنی هم به مناطق کویری در مرکز ، شرق و جنوب شرقی ایران محدود می شود.
در حال حاضر زیستگاههای شناخته شده قطعی گربه شنی در ایران این مناطق هستند :
پارک ملی کویر و پارک ملی توران در استان سمنان ، منطقه خواف در استان خراسان رضوی ، منطقه حفاظت شده شاسکوه و منطقه حفاظت شده مظفری و کویر پترگان در استان خراسان جنوبی ، پناهگاه حیات وحش عباس آباد ، منطقه انارک و منطقه خور در استان اصفهان ، پارک ملی سیاهکوه ، منطقه شکار ممنوع آریز و منطقه اسکنبیلو در استان یزد و کویر سمسوری(دشت سمسور) در استان سیستان و بلوچستان .
البته مناطق بسیاری در ایران وجود دارد که گزارشات غیر مستندی از حضور گربه شنی در آنها وجود دارد ، اما مناطق نامبرده حضور مستند و قطعی گربه شنی دارند.
گزارشات پراکنده ای هم در برخی مقالات از حضور گربه شنی در برخی مناطق وجود دارد که بهخ نظر نمیرسد صحیح باشد. برای مثال نوئل و جکسون در سال 1996 در منطقه موته اصفهان ، گزارش وجود گربه شنی میدهند که هیچ شواهدی برای آن وجود ندارد. همچنین گزارش اشتباهی از دریاچه بختگان در مورد حضور گربه شنی وجود دارد که صحیح نیست و بر مبنای تصویری است که بعدا گربه وحشی تشخیص داده شد.
گربه شنی ، کویر همت آباد(پترگان) ، تصویر از سید بابک موسوی
حدود 90 در صد مشاهدات گربه شنی در ایران شامل مرکز و شرق ایران است. باید توجه کرد که این مسئله به معنای این نیست که این دو منطقه زیستگاههای مناسبتری هستند ، بلکه این مناطق بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته اند.
برخی مشاهدات ، مانند مشاهده سه گربه شنی در یک شب در دشت سمسوری نشان میدهد زیستگاه های مناسبی برای گربه شنی در اطراف کشور پراکنده اند که باید مطالعه شوند .
برخی از این مناطق شامل زیستگاههای اطراف دشت لوت می توانند زیستگاههای مناسبی برای گربه شنی باشند ، همچنین مناطق مرزی با ترکمنستان (ترکمن صحرا و سرخس) ، مرز ایران و پاکستان و شنزارهای دهلران در غرب ایران مناطقی هستند که احتمال وجود گربه شنی در آنها میرود.
ادامه در مطلب بعدی ، منابع را در پایان مطلب بعد ببینید.