رودخانه ارس در مسیر جلفا به سیه رود ، تصویر از کاوه علیزاده ، باز نشر شده در مکان بین
رودخانه های زیادی در سراسر ایران وجود دارند که پلنگ از آن ها عبور می کند . در رشته کوه البرز و رشته کوه زاگرس ما رودخانه های بسیاری داریم ، بسیاری در زیستگاههای پلنگ قرار دارد و مسلما هرساله پلنگ های زیادی به آب میزنند .
یکی از این رودخانه ها اما ، شرایط خاصی دارد ، رودخانه ارس در منتهی الیه مرزهای شمال غربی یکی از نقاطی است که بارها محیط بانان عبور پلنگ از آن را گزارش کرده اند که مورد جالبی است زیرا پلنگ ها نه تنها از رودخانه عبور میکنند ، بلکه از کشور هم خارج می شوند .
پلنگ در جمهوری خودمختار نخجوان ، 2016 ، تصویر از azernews
پلنگ برای ورود به کشورآذربایجان ، ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان باید از ارس بگذرد . باید توجه کرد که استان آذربایجان شرقی زیستگاه های بسیار مطلوب کوهستانی دارد و به عنوان نقطه تلاقی زیستگاه های پلنگ ، در استانهای اردبیل (که خود احتمالا با جمعیت البرزی پلنگ در گیلان در ارتباط است) ، زنجان و آذربایجان غربی (گرچه گزارش دقیقی از وضعیت پلنگ در آذربایجان غربی بدست نیاوردم) شناخته میشود . ضمن آنکه قسمتی از جمعیت نحیف پلنگ در کشورهای آذربایجان و ارمنستان و منطقه نخجوان با جمعیت پلنگ در استان آذربایجان شرقی در ارتباط است .
مناطق حفاظت شده شاخصی در حاشیه رود ارس قرار دارند که نامدارترین آنها ، کیامکی و ارسباران در استان آذربایجان شرقی و مراکان در استان آذربایجان غربی هستند . منطقه ارسباران و کیامکی هر دو زیستگاه اثبات شده پلنگ هستند ولی علی رغم وجود شواهدی ، هنوز حضور پلنگ در منطقه مراکان اثبات نشده است . اداره محیط زیست آذربایجان شرقی ، اقدام به تاسیس مناطق حفاظت شده جدیدی در مناطق آزاد مابین کیامکی و ارسباران نموده است . این مناطق عبارتند از منطقه حفاظت شده دیر ماز به مساحت حدود 67 هزار هکتار و منطقه شکار ممنوع کاغذ کنان به مساحت حدود 50 هزار هکتار .
گزارشهای زیادی از محیط بانان آذربایجان شرقی از عبور پلنگ از رودخانه ارس وجود دارد ، که نقاط عبور توسط GPS ثبت شده است .
پلنگ ، پارک ملی کنتال (شرق ارسباران ) ، 1394 ، تصویر از iew.ir
همچنین امکان عبور پلنگ با دخیل دانستن فاکتورهایی مانند شیب ، دوری و نزدیکی به روستا ، وجود منطقه حفاظت شده و ارتفاع از سطح دریا در طی مقاله ای با عنوان - مکانیابی محل عبور پلنگ ایرانی از رودخانه ارس به کشورهای آذربایجان ، ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان ، با استفاده از GIS - بررسی شده است ، (سال1393) که نتایج جالب توجهی دارد .
مشاهدات مستقیم عبور پلنگ از رودخانه ارس که توسط محیط بانان ثبت شده است بیشتر در منطقه حفاظت شده دیز مار و شرق کیامکی قرار دارد . مناطقی که از طریق فاکتورهایی که در بالا بررسی شد هم مناسب عبور پلنگ تشخیص داده شده است تقریبا با همین نقاط ثبت شده توسط محیط بانان همپوشانی دارد .
تصویر پلنگ ماده و دو توله ، پناهگاه حیات وحش کیامکی ، 1387 ، دوربین تله ای، بازنشر شده در همشهری آنلاین .
نکته مهم این است که عمده گزارشهای ثبت شده عبور پلنگ از رودخانه ارس مربوط به منطقه دیزمار و شرق کیامکی است . منطقه دیز مار که سال 1390 حفاظتش آغاز شده است ، یک منطقه کلیدی به شمار میرود که کریدور ارتباطی بین کیامکی ، ارسباران و کشور آذربایجان و ارمنستان محسوب میشود . شمال شرق منطقه کیامکی هم اکنون به پارک ملی ارتقا یافته است و با وسعت 7000 هکتار با نام پارک ملی کنتال حفاظت میشود . در شمال پارک ملی کنتال ، مرز ارمنستان و جمهوری خود مختار نخجوان قرار دارد .
گزارشاتی وجود دارد که افزایش تعداد شوکا در منطقه ارسباران و نواحی همجوار به دلیل ناامنی ایجاد شده در درگیری های قره باغ مابین کشورهای ارمنستان و آذربایجان است . بعد از این درگیری ها ظاهرا تعدادی شوکا با گذشتن از رود ارس وارد منطقه دیزمار و ارسباران شده اند . این که درگیری غره باغ چه تاثیری در جابجایی پلنگ ها در مناطق دیزمار ، ارسباران و کیامکی داشته دقیقا مشخص نیست . به ویژه این مسئله مهم است که تراکم پلنگ در این ناحیه چندان بالا هم نیست و گزارشها در بخش ایران و آذربایجان و ارمنستان اندک هستند . همین مسئله لزوم دقت در جابه جایی پلنگ ها و خطراتی که این جابه جایی ها ممکن است به جمعیت پلنگ وارد کنند را بالا میبرد .
به غیر از شوکا و پلنگ گزارشی از عبور گونه های دیگر از رودخانه ارس ثبت نشده است . گرچه برای مثال گزارشی از تلف شدن یک سیاهگوش در سال 1395 در منطقه مراکان وجود دارد که نشان میدهد جمعیت سیاهگوش هم ممکن است از طریق ارس با جمعیت های شمالی تر در ارتباط باشد .
منابع :
مقاله مکانیابی محل های عبور پلنگ ایرانی از رود ارس به کشور های آذربایجان ، ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان با استفاده از GIS ، نوشته فریدی ، ابراهیم ؛ محمد رضا مسعودی و داریوش ناصری ، 1393 که در civilica قابل دسترسی است .
azernews ، iew ، jamejamonline
قبلا باز هم در مطلب مهاجرت گربه های بزرگ ، به مهاجرت پلنگ میان ایران ، آذربایجان و ارمنستان و نخجوان پرداخته ام .
همچنین مقاله دیوار مرزی آمریکا .